Op de verticale as staat de bron van verandering: boven komt verandering van buiten en onder van binnen. Op de horizontale as zet ik de manier van omgaan met veranderingen. Naar links houdt in: meer structuur, eenheid en beheersing. Naar rechts houdt in: meer mogelijkheden, diversiteit en minder beheersing. Ik hanteer dezelfde naamgeving voor de kwadranten als Will. Om de beeldspraak te vergemakkelijken, geef ik de kwadranten ook aan met een kleur.
Linksonder staat het rode kwadrant in de vorm van een kubus, de Zintuiglijke Werkelijkheidsopvatting. In deze opvatting bestaat de werkelijkheid uit concrete zaken, uit materie. Ik gebruik concreet zoals het Engelse woord voor beton, concrete. Veranderingen komen van binnen, dat wil zeggen hebben een oorzaak binnen het systeem, causaal. Vandaar het woord materie, van mater, moeder. Omgaan met veranderingen is conservatief, economisch of effectief. Tekens staan voor wat ze zijn. De kleur rood komt van de brandweer, postbodes, arbeid en het rode stoplicht. Stoppen is ook een actie.
Linksboven is het blauwe kwadrant, de Unitaire Werkelijkheidsopvatting, als een eenheidsvierkant. In deze opvatting is de werkelijkheid één geordend gestructureerd geheel van principes en regels. Er is één waarheid, één weg, één beste manier van doen. Veranderingen hebben een externe oorzaak, denk aan ‘de markt’, ‘de omgeving’, een aanleiding. Hier werkt alles volgens een theorie, de Wet, gebruiken, rituelen. Is linksonder de materiële wereld, dan is dit de patriarchale wereld. Vandaar dat omgaan met verandering in eerste instantie een (her)interpretatie van regels betreft. Tekens verwijzen naar één betekenis. De kleur blauw komt van de politie, de blauwe enveloppe van de Belastingdienst, liberalen.
Rechtsboven vormt zich het gele kwadrant, de Mythische Werkelijkheidsopvatting. Hier komen de ideeën, dromen en beelden vandaan. Dit is de wereld van verhalen, betekenissen, intuïties. Het land van de onbeperkte mogelijkheden. Tekens zijn omens (voortekens), numineus, illustraties en multi-interpretabel. Veranderingen komen van buiten, uit de chaos wordt de wereld geschapen. Chaos leidt tot meer kansen, mogelijkheden, ideeën. Deze wereld kent geen grenzen. Staan links de ouders, dan is dit het spelende kind. Deze opvatting is in staat zowel zichzelf te ontkennen als alles te omvatten. De kleur geel komt van het licht, het lampje dat bij je opgaat bij een idee. Deze wereld verschaft duiding, helderheid.
Rechtsonder bevindt zich het ronde, groene kwadrant, de Sociale Werkelijkheidsopvatting. Hier zijn wíj het belangrijkst, de onderlinge relaties. Hier gaat het over ‘zoals het hoort,’ de natuurlijke gang van zaken. We horen bij elkaar, zitten in een cirkel; dit voelt goed zo. Dit is een cyclische wereld van meer van hetzelfde. Verandering komt van binnen uit: uit behoefte, verlangen, intentie. Hier accepteren we klanten – binnenlopen verplicht niet tot kopen – met hun vraag, zelfs hun klachten. Staan links de ouders, boven het kind, dan is dit de familie, de stam. De sociale realiteit beschermt, beheert, zorgt. De kleur groen verwijst naar natuur, betrokkenheid, GreenPeace.
Meer over paradoxen: waar paradigma paradox ontmoet
Meer over archetypen: archetypen
Meer over leiderschap: leiderschap, ladders en relaties
Meer over 4C-model: communiceren, confidentie, commitment en coöperatie
