Vandaag kwam tijdens een demonstratie een mooi voorbeeld van een double bind op. We waren (onder meer) gevraagd een tekening te maken over hoe we onszelf zagen. Daarna werden we verzocht de tekening van een ander te bekijken en deze door te strepen. Ik zei dat ik daar moeite mee had. Na nog wat opdrachten beantwoordden we onder meer de vraag hoe we ons voelde bij het doorstrepen van de tekening van een ander.
Ik zei dat ik dat moeilijk vond, vooral, bedacht ik, omdat het een opdracht was iets door te strepen. Ik zei dat ik zelf nooit een dergelijke vraag zou stellen. Het deed me denken aan de Milgram experimenten: in opdracht van een ander iemand bestraffen. De gespreksleider vroeg of ik dat niet vaker deed, iemands werk doorstrepen. Ik keek vragend. Iemand anders zei dat ik dat laatst nog bij hem gedaan had, een werk van hem doorgestreept. Dat klopte, maar dat was op zijn verzoek. Ik zei dat ik de vraag niet kom beantwoorden. Ook na enige aandrang kon ik de vraag niet beantwoorden. Wat was er aan de hand? En de beurt ging naar iemand anders.
Opeens hoorde ik het zeggen: dit was een ethische kwestie. De opdracht om een streep door het werk van anderen te zetten vond ik onethisch en ik zou zelf zo’n opdracht niet geven. De opmerking dat we dat misschien toch vaak doen – een streep door het werk van anderen zetten – vond weerklank bij iemand anders, die dat ervaren had in een gesprek wat ik eerder op de dag met hem had gehad. Ik zet rustig een streep door het werk van anderen, maar alleen wanneer het me door de ander zelf gevraagd is. In dit geval had de trainer het gevraagd om dat bij een ander te doen. Ik voelde me verward door de opmerking van de trainer en kon geen antwoord geven omdat – zag ik in eens – dit een double bind was. Of ik nu “ja” of “nee” had gezegd: ik had mezelf in beide gevallen gediskwalificeerd.
In het “ja”-geval had ik mijn ongelijk bekend met mijn eerder opmerkingen en had de trainer alsnog gelijk gekregen met de opdracht.
In het “nee”-geval had ik mijn ongelijk gekregen omdat ik die ochtend nog een streep door het werk van Robert had gezet. En had de trainer alsnog gelijk gekregen met de opdracht. Ik zou dan glashard hebben zitten liegen.
In vergelijk met de techniek had ik van de trainer de opdracht gekregen een streep door het werk van de trainer te zetten. De vraag ter discussie stellen was ook niet mogelijk, omdat ik al eerder vragen ter discussie had gesteld en deze zich daar zichtbaar ongemakkelijk bij had gevoeld. In een double bind spelen twee dingen: de inhoud en de betrekking. Wanneer er een conflict tussen deze twee bestaat, hebben we de neiging te kiezen voor de relatie – toe te geven aan de ander. Maar in dat geval zou ik onoprecht zijn geweest en dat vind ik ook niet passend in een relatie.
De double bind is een “damned if you do, damned if you don’t” situatie. Wanneer je even geen antwoord weet op de vraag van een ander kan het zijn dat het een goede vraag is. Het kan ook een situatie zijn waarin je even geen antwoord kunt geven. Wanneer je dat bij een ander ziet: check even bij zelf welke vraag je gesteld hebt en of er geen belemmerend conflict is tussen de inhoud en de betrekking.
