In een gesprek met Marjolein in de Reeuwijkse Hout, kwamen op het begrip “eigentijd“. Systemen, denk ik, hebben een soort “eigentijd” voor veranderingen. Een hart heeft een eigen frequentie en daarmee een (gemiddelde) tijd tussen hartslagen. In en uitademen heeft een eigentijd. Wanneer je gaat rusten of juist gaat hard lopen, verandert de frequentie, het tempo en de tijd. Maar ook een lichaam heeft een eigentijd, een cyclus, of wellicht beter, een verzameling van cycli. En die van een groep, een team of organisatie. Alle systemen hebben een min of meer regelmatige cyclus. Effectief ingrijpen in een cyclus, een cyclus te beëindigen en om een andere cyclus te starten, kan het beste wanneer je rekening houdt met de eigentijden van het systeem.
Je kan, als leider, lid, consultant of facilitator wel voelen dat er verandering nodig is, een beeld van de toekomst zien of bemerken dat er noodzaak is, maar toch: er gebeurt niks. Nou ja, niks, het is een soort broeden, verpoppen, reculer pour mieux sauter, het wacht. Voor de (bege)leider zit er dan niets anders op dan ook te wachten. Gebruik van zitten intentioneel. Elk systeem heeft eigen eigenschappen – ze (!) schept ze ook zelf, ik kom daar later op terug – en naast ruimte is dat tijd. De ruimte, de eigenruimte, die een systeem of groep inneemt, nemen we gemakkelijk waar. Soms staat gewoon de naam op het gebouw. Maar de tijd, de Eigenzeit, zeggen onze Duitse vrienden, is lastige waar te nemen. Ze uit zich alleen in beweging. De eigentijd beweegt van nature, het gaan van de tao, het stromen van de rivier, de ademhaling. Terwijl het willen of moeten veranderen zich juist tegen die eigentijd verzet. Dat komt gedeeltelijk omdat we zelf deel zijn van het systeem en – wanneer we faciliteren – met name de snelheid van de verandering willen beïnvloeden. Door de weerstand naar het beloofde luilekkerland.
Vorige week werd ons door Hellie in een Open Space letterlijk gevraagd om als facilitators op onze handen te gaan zitten. Toen ze langs kwam deed ik dat ook maar snel. Aan de ene kant vond ik dat vervelend: je wilt graag helpen, ondersteunen, dienstbaar zijn. Anderzijds, vond ik het ook leuk om te zien hoe er toch van alles gebeurd in een groep. En wat volgens mij wel belangrijk was, was dat er iemand is. Soms is het voldoende om er te zijn. En, in termen van gedrag, kan je niet “niets doen”. Je bent er en met je aandacht steun je de ontwikkeling. Er gebeurt wat er gebeurd, in het tempo en met de snelheid die de groep, de organisatie of het systeem aan kan. En plotseling wordt er dan toch een beroep op je gedaan: thee, koffie of water halen. Of de beschreven posters ophangen.
Hoe kunnen we gevoel voor “eigentijd” ontwikkelen? Rust met onrust. Ik denk door juist te letten op de momenten waarop er op ons een beroep wordt gedaan. Actief wachten, niet afwachten, maar opwachten. Wanneer beweging vastloopt, er problemen ontstaan, de stagnatie manifest wordt, gaat een systeem van zelf op zoek naar wat – of wie – het nodig heeft om verder te komen. Hé, denk ik dan, dat had ik al verwacht. Een probleem daarbij kan zijn dat een systeem naar de verkeerde oplossing op zoek gaat. Dat kan en ik heb het vaak mee gemaakt. Dan zullen we nog even gaan wachten, systeem en ik. Nog meer tijd om te oefenen, je voor te bereiden, denk ik dan. En wanneer je het verzoek hoort, soms hoor je vlak van te voren een soort wind, een geruis, doe je er goed aan met aandacht te luisteren. Vervolgens onmiddellijk meebewegen. Dan merk je dat wanneer het tijd is om in te grijpen, het van zelf lijkt te gaan. Een enkele keer zelfs zo gemakkelijk dat je je afvraagt wat je er doet. Doet er niet toe.
Kan je nou helemaal niets doen? Nee natuurlijk. Je kan niet niets doen. En wanneer je dan toch iets doet, help het systeem uit een fixatie, verleg de aandacht. Een facilitator is niet een intensief beroep, maar een extensief vak. Lange periodes van geduld, afgewisseld met korte periodes van hoge intensiteit.
